Met z’n zessen zaten we in het stadhuis van Rotterdam te onderhandelen over een nieuw college (Leefbaar Rotterdam, CDA en VVD). Het was in 2002 na de opkomst van Leefbaar Rotterdam van Pim Fortuyn. Opeens verscheen een camera voor het raam, terwijl we op de eerste verdieping zaten. De televisie had een hoogwerker gehuurd om te kijken wat er gebeurde. Elke stap van die collegevorming was landelijk nieuws, voortaan gingen we vergaderen op geheime plekken. Het was een tijd vol opwinding en tumult.
De overwinning van Leefbaar Rotterdam zette de verhoudingen op z’n kop. Zachtzinnig ging het er niet aan toe, het vergde beheersing en focus op de inhoud om tot elkaar te komen. Door het vertrek van de PvdA uit het college en de komst van Fortuyn werden onderwerpen die eerder onbespreekbaar waren nu onderwerp van gesprek. We moesten samen een nieuwe ambitie voor Rotterdam opstellen. Hoe formuleren we heldere doelstellingen in het collegeakkoord?
De collegevorming kan ook nu in gemeenten een complexe puzzel opleveren, al dan niet door politieke verschuivingen en versplintering. Tegelijk is een veranderd speelveld ook een kans op een opgefriste agenda.

Een veranderd speelveld is ook een kans op een opgefriste agenda

Eén notie wordt in gemeenten breed gedeeld, ongeacht uiteenlopende politieke overtuigingen: de overheid moet beter worden. Betrouwbaarheid en lange-termijnfocus zijn daarbij sleutelwoorden. Een goede overheid zorgt het best voor de mensen die de overheid het meest nodig hebben. Het SCP publiceerde laatst een rapport voor de nieuwe gemeenteraden over de uitdagingen in het sociaal domein (zie ook de vorige editie van VNG Magazine). Ondersteuning door de gemeente is cruciaal voor mensen in kwetsbare posities. De gemeenteraden staan voor fundamentele keuzes over de zorgzame samenleving, de menselijke maat en hoe je integrale hulp organiseert voor gezinnen met een stapeling van problemen. In het licht van de vergrijzing en de gevolgen van corona zal het beroep op het sociaal domein toenemen. De gemeenteraad heeft de verantwoordelijke taak een visie te vormen en het college daaraan te houden. Het helpt daarbij om heldere doelstellingen op te schrijven in het collegeakkoord, klip-en-klaar te formuleren wat de ambities zijn en welke resultaten het college moet halen. De zorg voor de meest kwetsbaren vraagt bestuurlijke aandacht.
Maar ook het geld is essentieel. Gemeenten gingen de laatste jaren bijna ten onder aan de hoge kosten van het sociaal domein, in het bijzonder van de jeugdzorg. Onlangs adviseerde de Raad van State het rijk om gemeenten financiële zekerheid te geven met een langlopend budgettair kader. Ons gesprek daarover met het rijk heeft nog niets opgeleverd. Dit voert me naar de slotsom dat het denken over een betere overheid op het Binnenhof ook wel een flinke opfrisser kan gebruiken.