Heel lang dachten we dat we alleen maar meer licht nodig hadden’, zegt wethouder Hedwich Rinkes (CDA). ‘Want dat is veiliger en je ziet alles beter. Zonder echt goed na te denken over de consequenties. Nu we ons steeds bewuster worden van onze footprint en de impact van ons handelen op het klimaat moeten we ook echt anders omgaan met dat licht.’

Met de campagne ‘In het donker zie je meer’ vraagt Heerenveen er aandacht voor en gaan er letterlijk steeds meer lichten uit. Om te beginnen bij het oude gemeentehuis. Het verschil tussen ‘oud’ en ‘nieuw’ licht is duidelijk zichtbaar als we met onze neus staan gedraaid naar het oude statige gebouw dat ook wordt gebruikt voor trouwerijen en andere speciale bijeenkomsten. Het café aan de rechterkant is mooi en sfeervol uitgelicht waardoor de eigenschappen versterkt worden en er diepte in het gebouw ontstaat. Het oude gemeentehuis daarentegen wordt vanaf het grasveld eromheen fel beschenen door laag grondlicht en oogt daardoor vlak en oninteressant. ‘Zelf doen we dus nog niet helemaal hoe we vinden dat het eigenlijk zou moeten’, geeft Rinkes toe. ‘Nou ja, met name bij dit gebouw dan. Want op andere plekken timmeren we al wel flink aan de weg en zijn we ook echt wel voorloper.’

We zouden juist het donkerte moeten koesteren

Koesteren
Rinkes’ ogen werden geopend door een foto van Europa vanuit de ruimte. ‘Daarop zag ik dat Nederland, en dan vooral de Randstad, echt verreweg het meeste en het felste licht uitstraalde’, merkt ze op. ‘En dat klopt ook. Want als je ’s avonds op de snelweg rijdt, dan is die overal verlicht. Bij ons in Friesland valt het nog mee, maar toch ook daar licht het behoorlijk op. Niet nodig, denk ik. Als plattelandsgemeente zouden wij de donkerte juist veel meer moeten koesteren. Maar dat vraagt wel een heel andere mindset.’
Een stukje verderop zien we daar een prachtig voorbeeld van. Het Posthuis Theater aan Achter de Kerk wordt sprookjesachtig beschenen door paars en warm geel licht. Aan de overkant van het water het lager gelegen Breedpad waar ledverlichting in de tegels ervoor zorgt dat de waterlijn wel te zien is vanaf de overkant maar niet vanaf de hoger gelegen weg zelf. Voor de rest is het donker. Zo donker dat we de sterrenhemel – het is een koude en kraakheldere nacht – door de boomtakken heen zien schijnen.

Blinde vlek
‘In Heerenveen doen wij lantaarnpalen uit of we vervangen ze door ledlicht of reflecterende lijnen’, zegt beleidsmedewerker openbare verlichting Jan de Jong, die zich al jaren bezighoudt met het lichtbeleid in Heerenveen. ‘Dat scheelt echt enorm. Zowel in de beleving – de uitstraling van het licht is heel anders en veel lokaler en alleen op de plek waar nodig – als wat betreft duurzaamheid.’ Hij wijst naar een aantal straatlantaarns waarbij je duidelijk het verschil ziet tussen oude exemplaren, die een blinde vlek creëren als je er alleen al naar kijkt, en nieuwe verlichting waar je gewoon in kunt kijken en die alleen de directe omgeving eromheen verlicht.
Opvallend is ook een rijtje lantaarns aan de Herenwal. Af en toe is er eentje uit. Dichterbij gekomen, blijkt er een grote sticker op te zitten die uitlegt dat de paal deel uitmaakt van een project om steeds meer verlichting te doven. ‘Met het uitschakelen van vijftienhonderd lichtmasten hoopt de gemeente jaarlijks vijftigduizend euro te besparen’, aldus De Jong.

Feestverlichting
Aan de Dracht, de hoofdwinkelstraat, zien we toch nog wel voorbeelden van hoe het eigenlijk niét moet. Grote winkelfilialen met felle verlichting die enorme stukken van de straat onnodig verlichten. Lantaarns die nog wél rondom schijnen en veel meer licht creëren dan nodig. ‘In het verleden hadden wij alleen maar van dit soort armaturen’, vertelt De Jong. ‘Die zie je van ver staan en die stralen enorm veel licht uit. De industrie heeft zich gelukkig ook steeds meer aangepast. De huidige armaturen schijnen alleen maar naar beneden, daar waar nodig en niet in het slaapkamerraam van iemand die daar toevallig woont. Dat scheelt enorm.’
Dan komen we aan bij de donkere Romkessteeg, die dit voorjaar wordt aangepast. Je moet er doorheen want het is dé verbinding naar de belangrijkste winkelstraat en het uitgaansgebied maar liefst ben je er zo snel mogelijk weer weg. ‘Dat kan echt anders’, vindt Rinkes. ‘Toch zetten we zo’n steegje het liefst niet helemaal vol met felle lampen. Daar wordt het niet veiliger van en het verandert niks voor het gevoel. Door het gezelliger te maken, bijvoorbeeld met feestverlichting, roept het heel andere associaties op.’
‘Natuurlijk levert ons lichtbeleid nu en dan discussie op’, zegt Rinkes. ‘Als je in het pikkedonker fietst dan voelt dat niet helemaal veilig. Ik herken dat natuurlijk wel. Maar stel je eens voor dat je in je eentje op een weg fietst die helemaal is uitgelicht door lantaarnpalen, is dat niet veel enger? Als we dat gesprek met mensen voeren, dan zeggen ze: ja, dat is ook wel weer waar.’

Nachtvlinders
Niet alleen voor mensen is minder licht fijner. Voor dieren is het donker zelfs van levensbelang. Uilen, egels, nachtvlinders en padden jagen, eten en paren in het donker. Door al dat licht raken biologische ritmes in de war, vinden ze onvoldoende voedsel of raken gedesoriënteerd en dat heeft grote gevolgen voor de biodiversiteit. ‘Uit onderzoek blijkt dat groen licht die verstorende werking niet heeft’, aldus De Jong. ‘Dat passen wij dus ook toe in onze buitengebieden. Het grote voordeel van groen licht is dat je er ook maar heel weinig van nodig hebt om toch goed te kunnen zien.’
‘Tijdens de campagne meten we samen met de Rijksuniversiteit Groningen de duisternis’, zegt Rinkes. ‘Op verschillende daken staan donkertemeters zodat we kunnen zien wat verlichting doet. Hopelijk is Heerenveen op termijn helemaal niet meer te zien op zo’n foto uit de ruimte.’
Maar er speelt meer, volgens de wethouder: ‘Wij willen met onze campagne ook andere gemeenten aansteken zodat we straks landelijk een heel stuk minder licht gebruiken en dus met elkaar duurzamer worden. Uiteraard zijn wij meer dan bereid om ons verhaal aan andere gemeenten te vertellen en onze ervaringen te delen.’