Luister naar inwoners, zet stelselhervormingen in gang en richt de blik op de lange termijn, pas dan kunnen we bestaanszekerheid borgen. Dat staat in de verklaring die de VNG, UWV en SVB tijdens de Top Bestaanszeker Nederland overhandigden aan vertegenwoordigers van landelijke politieke partijen.
Lees de verklaring bestaanszekerheid (pdf 569 kB)
VNG, UWV en SVB boden de verklaring aan Kamerleden namens gemeenten, Divosa, publieke dienstverleners (zoals CAK, Dienst Toeslagen) en departementen.
Herstel van vertrouwen en werkzekerheid
Bestaanszekerheid is in het geding. We moeten aan de slag met én voor onze inwoners. Het huidige stelsel is te ingewikkeld, gaat uit van wantrouwen en veroorzaakt bestaansonzekerheid. Uit de gesprekken tijdens de Top kwamen herstel van vertrouwen en werkzekerheid als meest urgente thema’s naar boven.
Diana Starmans (lid Raad van Bestuur SVB) legt uit waarom dit het moment is om tot actie te komen.
We merken dat het stelstel steeds complexer wordt. Het komt zelfs tot een punt dat medewerkers het niet meer begrijpen, laat staan de mensen die er baat bij moeten hebben.
Maarten Camps (voorzitter Raad van Bestuur UWV) vult aan:
We moeten ons aan wetten houden. Deze kunnen erg gedetailleerd zijn waardoor er weinig ruimte overblijft. Na problemen komen er weer nieuwe uitzonderingen bij. Het wordt veel en complex, daarom is vereenvoudiging hard nodig.
De oplossingen hiervoor moeten in lijn liggen met de langetermijnambities. Bij alle grote veranderingen die op inwoners afkomen moet hun bestaanszekerheid voorop staan. Voor het nieuwe kabinet en de nieuwe Tweede Kamer zien we de volgende opgaven.
Vertrouwen als uitgangspunt
De overheid is er voor de inwoner en dat was de afgelopen jaren niet vanzelfsprekend. Het begint dus met echt luisteren naar inwoners. Gemeenten en publieke dienstverleners zorgen voor toegankelijke dienstverlening aan inwoners die begrijpelijk en laagdrempelig is.
De overheid neemt het risico van onzekerheid en complexiteit over van inwoners. Dat betekent ook dat de overheid goed naar zichzelf kijkt als veroorzaker van (problematische) schulden.
Blik op de lange termijn
We willen geen (crisis-)maatregelen die het stelsel nog complexer maken, maar een strategische agenda van 10 jaar. Landelijk moet de basis op orde: landelijke regelingen toereikend voor het merendeel van de mensen. Het doel is; voldoende en zeker inkomen, werkzekerheid, voorspelbaarheid, begrijpelijke en toegankelijke rechten en een goede balans tussen rijk, publieke dienstverleners en gemeenten.
Hiervoor moeten we stappen zetten met wetgeving, gegevensdeling, vereenvoudiging en proactieve dienstverlening. De Participatiewet wordt herzien en passend gemaakt voor de veranderde doelgroep met een afstand tot arbeidsmarkt en de fraudewet wordt herzien. Gegevensdeling tussen overheden krijgt een wettelijke verankering om te zorgen dat het wordt ingezet om inwoners te helpen en te zorgen dat ze (automatisch) krijgen waar ze recht op hebben.
Werkzekerheid als kans
De zekerheid dat (meer) werken loont en dat de overheid je helpt wanneer je wilt werken moet terugkomen. Terugvorderingen van toeslagen willen we zoveel mogelijk beperken zodat de stap naar (meer) werken zekerder wordt. Er komen middelen voor de Cao aan de slag zodat mensen met afstand tot arbeidsmarkt die werken fatsoenlijk loon en pensioen krijgen. Door te investeren in (om-)scholing naar kraptesectoren gaan gemeenten, UWV en sociale partners in de arbeidsmarktregio’s aan de slag om werkzekerheid in veranderende tijden te versterken.
Basisvoorzieningen toegankelijk en betaalbaar
Pak ook de uitgavenkant aan. Het inkomen moet voldoende zijn om alle basisvoorzieningen te kunnen betalen. Maar bestaanszekerheid is breder dan werk en inkomen. Het gaat ook over de toegankelijkheid en betaalbaarheid van wonen, zorg en onderwijs. Martin van Rijn, voorzitter Aedes:
Een dak boven het hoofd is het begin van bestaanszekerheid. We moeten aan de slag met de betaalbaarheid van woningen (zoals met de wet betaalbare huur) en met een gezonde leefomgeving in wijken. Ook dit kunnen we niet alleen, dit vraagt lef van bestuurders en ketenpartners.
Kansengelijkheid en bestaanszekerheid gaan hand in hand. Volgens René Héman, voorzitter artsenfederatie KNMG, heeft bestaansonzekerheid een grote invloed op gezondheid. Hij geeft dan ook aan dat we juist moeten investeren in financiële bestaanszekerheid.
We moeten verder kijken dan de spreekkamer: de gezondheidskloof komt voor een groot deel door bestaansonzekerheid. We zien medische klachten, maar geen medische oorzaak. Investeren in de gezondheidszorg draagt voor 10% bij aan gezondheid, terwijl investeren in het sociaal domein voor 31% bijdraagt.
In het panelgesprek met vertegenwoordigers van lokaal bestuur kwamen voorbeelden waar we nu al mee kunnen beginnen: aanpakken van de (online) gokindustrie, afschaffen van de wanbetalersboete, mondzorg terug in het basispakket, schoolmaaltijden en leermiddelen als integraal onderdeel van het onderwijsaanbod.
Deltaplan Bestaanszekerheid
VNG-voorzitter Sharon pleit voor een Deltaplan Bestaanszekerheid, volgens het model zoals destijds met het Klimaatakkoord:
Die aanpak heeft gewerkt. Gebruik die methode. Met iedereen aan tafel; alle relevante ministeries, de gemeenten, onze publieke dienstverleners, inhoudelijke experts en het maatschappelijk middenveld. De premier moet daarbij de regie nemen en een duidelijke stip op de horizon zetten: hier gaan we naartoe en voor minder doen we het niet.
Concrete maatregelen
De verklaring werd goed ontvangen door de aanwezige Tweede Kamerleden. Zij benadrukken de noodzaak te stoppen met pleisters plakken en om het vertrouwen in de overheid terug te winnen. Maar om echt grote veranderingen teweeg te brengen hebben zij ook de hulp van gemeenten en publieke dienstverleners nodig. De oproep aan gemeenten en publieke dienstverleners is dan ook: geef ons concrete voorbeelden van maatregelen waar we mee aan de slag kunnen.